Ben Kimim

 
 
 

HAVACILIKTA GİZLİ TEHLİKE KARBONMONOKSİT

 

CO zehirlenmesi, nadiren de olsa pilot, mürettebat ve yolcu ölümlerine neden olabilecek kadar ciddi bir sorundur. Havacılıkta CO, uçak motorlarının çalışması sırasında karbon taşıyan materyallerin tam olarak yanmamasından ortaya çıkar. En yüksek seviyede CO oluşturan motorlar türbünlü motorlardır.

Renksiz ve kokusuz bir gaz olan CO’dan kişisel olarak, egzos ve benzeri gazları solumaktan uzak durarak kaçabiliriz, ama problem bilmediğimiz ve “sorun oluşturmaz” sandığımız gazlardaki CO’ya maruz kalmadır. İnsanlar çevre kirliliğinden %3-10 civarında CO kontaminasyonuna maruz kalmaktadır. Sigara içenlerde bu oran %7-10’dur. Bazı işkollarında (dökümcü, kaynakçı, itfaiyeci vb.) oranlar daha yüksektir.

CO, kişiyi konfüzyona ve inkapasitasyona kadar götürebilir. Eğer uçakta olursa bu durum ciddi kazalara yol açma potonsiyelindedir. Ölümlü uçak kazalarında böyle bir kontaminasyonun olup olmadığı ciddi şekilde araştırılmalıdır. Böyle bir durum varsa, uçakta bulunan kişilerin ne kadar süre CO etkisi altında olduğu önem taşır; ancak bunun tespiti zordur, zira bu nedene bağlı kazalar olsa bile bugüne kadar rapor edilmemiştir.

CO, hemoglobine oksijene göre 240 kez daha fazla bir afinite ile bağlanır. Karboksi-hemoglobin (CO ile bağlanan Hb), dolaşıma girdiğinde doğal olarak hipoksi oluşturacaktır. Bu durum, mekanizma farklı da olsa irtifa hipoksisine benzer semptomlar ortaya çıkarır, tabii sonuçları da benzerdir. Mürettebatın bulantı, kusma, başağrısı ve halsizlik gibi şikayetleri CO zehirlenmesini akla getirmelidir. Zehirlenme belirtileri kandaki CO konsantrasyonuna bağlı olarak değişir.

%Co (Kanda)

Belirtiler
< 10 Yok
10-20 Orta şiddette başağrısı, başdönmesi, halsizlik
21-30 Başağrısı, sık solunum, uyuşukluk, uyuklama
31-40 Başağrısı, yargılama işlevi yokluğu, sık ve yüzeyel solunum, uyuklama, bulanık görme
41-50 Zonklayıcı başağrısı, konfüzyon, çok sık solunum, uyuklama, bulanık görme artışı
> 51 Bilinç kaybı, ölüm olasılığı

Uçucular CO zehirlenmesinin ne olduğunu ve belirtilerini çok iyi bilmelidirler. Uçuşta böyle bir durumla karşılaşıldığında öncelikle kabin ısısı kapatılmalı, havalandırma max. yapılmalı, ilave oksijen kullanılmalıdır. Maske kullanımı CO alımını minimale düşürecek bir önlemdir. Kule yardımıyla en kısa sürede en yakın meydana iniş planlanmalıdır. Yere inildiğinde yapılacak ilk iş, detaylı bir tıbbi değerlendirme, ne miktar ve ne süreyle maruz kalındığının araştırılması, CO toksisitesinin düzeyine göre yoğun tedaviye başlanmasıdır. Uçak teknik uzmanlarca kontrol edilmeli, kaçak olup olmadığı araştırılmalıdır.

Önlemler :

Uçucular CO zehirlenmesinin ne olduğunu ve belirtilerini çok iyi bilmelidirler. Uçuşta böyle bir durumla karşılaşıldığında öncelikle kabin ısısı kapatılmalı, havalandırma max. yapılmalı, ilave oksijen kullanılmalıdır. Maske kullanımı CO alımını minimale düşürecek bir önlemdir. Kule yardımıyla en kısa sürede en yakın meydana iniş planlanmalıdır. Yere inildiğinde yapılacak ilk iş, detaylı bir tıbbi değerlendirme, ne miktar ve ne süreyle maruz kalındığının araştırılması, CO toksisitesinin düzeyine göre yoğun tedaviye başlanmasıdır. Uçak teknik uzmanlarca kontrol edilmeli, kaçak olup olmadığı araştırılmalıdır.

Aslında en önemli ve pratik önlem CO’ya maruz kalmamaktır. Bu nedenle kaçak oluşturabilecek ısıtma ve egzos sistemlerinin teknik ekip tarafından her uçuş öncesinde dikkatli biçimde bakım ve kontrolünün yapılması büyük önem taşır. Bu ve benzeri risklerin birinci sorumlusu, uçağın sevk idaresinden sorumlu kişiler, özellikle de kaptan pilottur.

Kaynak : G.J. Salazar, MD. Carbon Monoxide: A Hidden Danger in General Aviation. Federal Air Surgeon’s Medical Bulletin. Vol. 42, No.1: 12-13, 2004

Tercüme : Dr. Abdullah Öksüz
www.hvtd.org