Ben Kimim
 
 
 

SEYRÜSEFER GÖSTERGELERİ
 

Planlanan uçuşun güvenli bir şekilde tamamlanması için seyrüsefer haritaları, seyrüsefer vericileri ve hava-yer konuşmalarının yapıldığı telsiz pilotun en önemli yardımcılarıdır.

Temel seyrüsefer yardımcıları; VOR (Very high frequency Omnidirectional Radio range), ADF (Automatic Direction Finder) ve NDB (Non Directional radio Beacon)’dir.
1. HAVA SEYRÜSEFER HARİTALARI:

Hava seyrüsefer haritaları Yüksek irtifa seyrüsefer haritaları ve Bölgesel hava seyrüsefer haritaları olmak üzere iki gruba ayrılır.

  a.Yüksek irtifa seyrüsefer haritaları:

1/1.000.000 ölçekli olan bu haritalar,  18.000 feet MSL üzerinde ve uzun mesafe uçuş yapacak uçaklar için tasarlanmış olup, numara ile tanımlanmış hava seyrüsefer yollarını, VOR, ADF gibi seyrüsefer yardımcılarının yerlerini, mors tanıtımlarını, frekanslarını, coğrafik koordinatlarını ve havaalanları ile havaalanlarının VHF telsiz frekans bilgilerini içerir.
Yüksek İrtifa Hava Seyrüsefer Haritası
(Normal boyut için haritanın üzerine tıklayın)
  b. Bölgesel hava seyrüsefer haritaları:

Yavaş ve orta hızda uçan uçakların VFR (Visual Flight Rules "VFR"/Görerek Uçuş Kuralları) uçuşlarında pilotu görsel referanslar hakkında bilgilendirmek amacıyla hazırlanmıştır ve 1/500.000 ölçeklidir. Bu haritalar; VOR, ADF seyrüsefer yardımcılarının yerlerini, mors tanıtımlarını, frekanslarını, görsel kontrol noktalarını, yerleşim yerlerini, yolları, demiryollarını, arazinin topografik özelliklerini, doğal yükseltileri, insan yapısı engelleri, kontrollü hava sahalarını ve meydanlara ait bilgileri içerir.

Bölgesel Hava Seyrüsefer Haritası

(Normal boyut için haritanın üzerine tıklayın)

2. HAVA SEYRÜSEFER YARDIMCILARI:
  a. VOR (Very high frequency Omnidirectional Radio range):

VHF  frekans bandında çok yönlü radyo yayını olarak bilinen VOR, uluslararası standartta orta ve kısa mesafe seyrüsefer yardımcısı olarak bilinir. VOR vericileri 108,00 – 117,95 frekansında (VHF) yayın yaparlar ve üç grupta sınıflandırılırlar.

Birinci grup;

Yüksek irtifa VOR’ı (High altitude VOR “HVOR”); 18.000 – 60.000 feet AGL irtifa ve 100 NM (Nautical Miles)menzil,
 

İkinci grup;

Alçak irtifa VOR’ı (Low altitude VOR “LVOR”); 1.000 – 18.000 feet AGL irtifa ve 40 NM (Nautical Miles) menzil,kinci grup;
Üçüncü grup;

Yaklaşma VOR’ı (Terminal VOR “TVOR”); 1.000 – 12.000 feet AGL irtifa ve 25 NM (Nautical Miles) menzil olarak sınıflandırılmaktadır.

Ayrıca her VOR vericisi üç harften oluşan tanıtımını mors alfabesi ile yayınlar. Arzu edilen VOR istasyonunun bağlandığını anlamak için istasyonun mors alfabesi tanıtımı da kontrol edilir. 

Örnek: YALOVA VOR: Tanıtımı; YAA, Mors alfabesi tanıtımı (— - — —   - —   - —), frekansı; 117,7 MHz. Periyodik bakım esnasında vericinin tanıtım kodu çıkarılır veya tanıtım kodu olarak TEST harflerinden oluşan mors kodu (—   -      - - -    — ) yayınlanır.

MORS ALFABESİNİ OLUŞTURAN HARFLER VE SAYILAR
A =  - — B =  — - - - C =  — - — - D=  — - - E =  -
F =  - -  — - G =  — — - H=  - - - - I =  - - J =  - — — —
K =  — - — L =  - — - - M =  — — N =  — - O =  — — —
P =  - — — - Q =  — — - — R =  - — - S =  - - - T =  —
U =  - - — V =  - - - — W =  - — — X =  — - - — Y =  — - — —
Z  =  — — - -  
 
1 =  - — — — 2 =  - - — — 3 =  - - - — — 4 =  - - - — 5 =  - - - - -
6 =  — - - - - 7 =  — — - - - 8 =  — — — - - 9  = — — — — - 0 =  — — — — —

Günümüzde VOR göstergesi hemen, hemen tüm uçaklarda bulunmaktadır. Bu gösterge uçağın VOR istasyonuna göre olan bilgilerini verir. Bu bilgiler doğru olarak değerlendirildiğinde uçağınızın VOR istasyonuna göre olan konumunu hemen görebilirsiniz.

Göstergenin iyi değerlendirilmesi için öncelikle uçuş başı, yön kadranı (Course Selector) ile uçuş planına uygun olarak ayarlanmalıdır.

Kadranın üst kısmında yer alan sarı renkli ok işareti uçulan yönü,

Den-dan/e-a (From/To) pencereleri uçağın VOR’a göre olan durumunu,

Yön sapma ibresinin (Course Deviation Indicator) orta noktadan sağa veya sola olan hareketi rotadan olan sapmayı (yön sapma çizgilerindeki bir aralık 2 derecelik sapmaya eşittir.),

ILS (Instument Landing System / Aletli İniş Sistemi) yaklaşmada süzülüş eğim ibresi orta noktadan aşağıda ise yaklaşmanın yüksek, yukarıda ise alçak olarak yapıldığını gösterir.
UÇAK MEYDANA YAKLAŞMADA İDEAL SÜZÜLÜŞ HATTININ ALTINDA

Uçak piste ideal süzülüş hattının altında yaklaşmakta. İdeal süzülüş, göstergede yatay ibrenin konumu ile takip edilir. Böyle bir durumla karşılaşıldığında pilot ideal süzülüş hattı için, yatay ibre göstergenin orta noktasına gelinceye kadar alçalmayı durdurur.
UÇAK MEYDANA YAKLAŞMADA İDEAL SÜZÜLÜŞ HATTININ ÜSTÜNDE

Uçak piste ideal süzülüş hattının üstünde yaklaşmakta. Böyle bir durumda karşılaşıldığında pilot yatay ibrenin göstergenin ortasına gelmesini sağlamak için uçağının hızını veya itiş gücünü azaltır..
UÇAK MEYDANA YAKLAŞMADA İDEAL ROTA VE SÜZÜLÜŞ HATTINDA

Uçak piste ideal süzülüş hattında alçalmakta. ILS alçalmada minimum irtifada pist ile görsel temas sağlanıncaya kadar gösterge takip edilir. Eğer meydan alçalma planında belirtilmiş olan minimum irtifada pist görülmez ise pilot inişi iptal eder.
ILS/VOR Göstergesinde Meydana Alçalmanın İzlenmesi
Şemalar: Mediawiki.ivao.aero
 
VOR Göstergesi
 
UÇAK MEYDANA İDEAL SÜZÜLÜŞ HATTINDA ANCAK ROTANIN SAĞINDAN YAKLAŞMAKTA

Uçak piste ideal süzülüşle meydanın sağından alçalmakta. Böyle durumlarda dikey ibre göstergenin orta noktasına gelinceye kadar uçağa sola dönüş kumandası verilir..
UÇAK MEYDANA İDEAL SÜZÜLÜŞ HATTINDA ANCAK ROTANIN SOLUNDAN YAKLAŞMAKTA

Uçak piste ideal süzülüşle meydanın solundan alçalmakta. Böyle durumlarda dikey ibre göstergenin orta noktasına gelinceye kadar uçağa sağa dönüş kumandası verilir..
UÇAK MEYDANA İDEAL YOL TAKİBİ VE SÜZÜLÜŞ HATTINDA YAKLAŞMAKTA

Süzülme eğimi ile meydana yaklaşmayı gösteren yatay ve dikey ibreler orta konumda. Uçak meydana ideal rota ve süzülme hattında yaklaşıyor.
VOR Göstergesinde Rota Ve Süzülüş Hattının İzlenmesi
Şemalar: Mediawiki.ivao.aero
  b. ADF / Otomatik Yön Bulucu (Automatic Direction Finder) :

Otomatik yön bulucular (ADF) normal olarak ikinci öncelikle kullanılan seyrüsefer yardımcılarıdır. VHF seyrüsefer sisteminin arızalanarak devre dışı kalması durumunda veya VHF sinyallerinin arazinin yapısı nedeniyle bloke edilmesi durumunda pilota seyrüseferle ilgili yararlı bilgileri sağlar. Ayrıca, aletle yapılan yaklaşmalarda ADF’in verdiği bilgilerden ikinci öncelikte olmak kaydıyla yararlanılır.
  c. NDB (Nondirectional Radio Beacon):

NDB vericileri düşük ve  orta frekanslarda 190 – 535 kHz arasında yayın yaparlar. Düşük ve orta frekans dalgalarının yayılmaları VOR’lardaki gibi sınırlı olmadığından sinyaller çok alçak irtifalarda bile alınabilir.

NDB’ler verici çıkış gücü ve alınış mesafesine göre dört grupta sınıflandırılırlar.

Birinci grup; verici çıkış gücü 50 watt’dan az, menzili 25 mil,

İkinci grup; verici çıkış gücü 50 – 1999 watt arasında, menzili 50 mil,

Üçüncü grup; verici çıkış gücü 2.000 watt ve üzeri, menzili 75 mil,

NDB’ler; ILS inişler hariç olmak üzere üç harften oluşan mors kodu tanıtımını yayınlar. ILS inişlerde normal olarak iki harften oluşan mors kodu ile tanıtılır.

NDB’lerin mors kodu ile yapılan tanıtımı özellikle önemlidir, çünkü ADF göstergesinde hatalı çalışmayı gösteren bir uyarı bayrağı bulunmamaktadır. Bu nedenle, önemli durumlarda bağlanılan istasyonun mors kodu tanıtımı devamlı olarak kontrol edilmelidir.

Göstergenin iyi değerlendirilmesi için öncelikle uçuş başı, yön seçicisi (Course Selector) ile uçuş planına uygun olarak ayarlanmalıdır.

Seçilen istasyonun frekansı bağlandıktan sonra ibre istasyonun bulunduğu yöne döner. Doğru istasyonun bağlandığını anlamak için mors kodu tanıtımı da kontrol edilmelidir. NDB’yi gösteren ibre göstergenin üst orta noktasına gelinceye kadar dönülür. NDB’ye yöneldikten sonra, istasyona yaklaştıkça istasyon göstericisi göstergenin alt noktasına doğru hareket etmeye başlar. İstasyonun tam üzerine gelindiğinde ibre göstergenin alt orta noktasına gelir.

Bu durumda istasyonun geçildiği ve arkadan yol takibi yapıldığı anlaşılır. Uçuş öncesi planlanan bir sonraki NDB’nin frekansı bağlanarak uçuşa devam edilir.

DME Vericisi

NDB Vericisi
   

Glide Slope Vericisi

VOR / DME Vericisi

Fotoğraflar: Trevor Diamond
  d. Marker Beacon:

Marker Beacon, aletli iniş sisteminde (Instrument Landing System "ILS") pilota pist uzantısında bulunduğu uzaklığı belirten bir sistemdir. Alet iniş sisteminde üç tür marker beacon vardır.

Outher Marker (OM):

Genel olarak pistin 3,5 ile 6 NM (Nautical Mile), normal olarak 3,9 NM (7,220 metre) uzantısında yer alır ve 3 watt gücünde bir vericisi vardır. Uçak Outher Marker vericisinin üzerine geldiğinde, kokpitte bulunan mavi renkli Outher Marker ışığı yanıp sönmeye başlar ve aynı anda sesli olarak pilotu uyarır.

Outher Marker uyarı ışığı

Middle Marker (MM):

Middle Marker, Outher Marker gibi aynı sistemle çalışır ve pist uzantısının genel olarak 0,5 ile 0,8 NM, normal olarak 1,050 metre uzağında bulunur. Uçak Middle Marker vericisinin üzerine geldiğinde kokpitte bulunan sarı renkli lamba yanıp sönmeye başlar ve aynı anda sesli olarak pilotu uyarır.

Middle Marker uyarı ışığı

Inner Marker (IM):

Inner Marker de, Outher ve Middle Marker ile aynı sistemde çalışır. Pist başlangıç noktasında bulunan Inner Marker bazı ILS yaklaşmalarda (II nci ve III ncü katagoriler) 200 feet AGL (Altitude Ground Level)'den daha az bir irtifada bulunan uçağın pilotuna karar verme noktasında bulunduğunu belirtir. Uyarı kokpitte bulunan beyaz renkli Inner Marker ışığının yanıp sönmesiyle ve aynı anda sesli olarak yapılır.

Inner Marker uyarı ışığı
3. HAVA MEYDANI KONTROL KULESİ (AIRFIELD CONTROL TOWER):

Uçakların meydandan kalkışı, meydana inişi ve meydan civarındaki uçuşlarının düzenlenmesi uçuş emniyetinin sağlanması bakımından çok önemlidir.

Bu nedenle; her meydanda bir uçuş kontrol kulesi bulunur. Kontrol kuleleri, sorumluluğundaki meydanda iniş-kalkış yapacak ve hava trafik sahasında bulunan tüm uçakların hava trafiğini düzenler. Aynı zamanda, o meydanın hava trafik sahasında uçan bütün uçaklar kule kanalında birbirlerini dinleyerek takip ederler. Meydanın orta noktasında bulunan kontrol kuleleri; yüksekliği meydanın büyüklüğü ile orantılı, görev yapan personelin 360 derece görüş alanına sahip olduğu, genelde kare, altıgen veya silindir şeklinde mimari özelliklere sahip yapılardır.

Hava-yer konuşmalarının açık ve anlaşılır olması son derece önemlidir. Hecelemeyi gerektiren durumlarda uluslararası havacılıkta kullanılan fonetik alfabeden yararlanılır. Fonetik alfabeyi oluşturan harf ve rakamlar aşağıdaki tabloda görülmektedir.

ULUSLARARASI FONETİK ALFABE VE SAYILAR
A = ALFA B = BRAVO C = CHARLIE D = DELTA E = ECHO
F = FOXTROT G = GOLF H = HOTEL I = INDIA J = JULIETT
K = KILO L = LIMA M = MIKE N = NOVEMBER O = OSKAR
P = PAPA R = ROMEO Q = QUEBEC S = SIERRA T = TANGO
U = UNIFORM V = VICTOR W = WHISKEY X = XRAY Y = YANKEE
Z = ZULU  
1 = ONE 2 = TWO 3 = THREE 4 = FOUR 5 = FIVE
6 = SIX 7 = SEVEN 8 = EIGHT 9 = NINER 0 = ZERO

Örnek:

“Tower, this is ECHO CHARLIE NINER FOUR FOUR NOVEMBER (EC944N), ready for takeoff.”

“Roger, ECHO CHARLIE NINER FOUR FOUR NOVEMBER, clear takeoff runway TWO FOUR (24).”

Günümüzde hemen, hemen bütün uçaklar iyi kalitede ve çok yüksek frekansta (Very High Frequency “VHF”) çalışan telsizle donatılmıştır. VHF-COM olarak tanımlanan bu cihazların kullanılması son derece kolay olup, VHF bandı yüksek kaliteli performansıyla havacılıkta iyi bir iletişim sağlar.

Birçok VHF-COM cihazı aynı zamanda VHF seyrüsefer yardımcıları alıcısını da içerir. Tek parça olan bu cihazlar “COM/NAV” veya “NAV/COM” olarak tanımlanır.
 

NAV / COM Kutusu
4. TRANSPONDER:

Transponder cihazı hafif uçakların çoğunda büyük uçakların tamamında bulunmaktadır. Bu cihaz uçakla ilgili bilgileri Hava Trafik Kontrol Radarı’na (Air Traffic Control Radar) gönderir. Bu bilgiler radar ekranında radar operatörü tarafından kolaylıkla izlenir.

Transponder kutusu

Transponder cihazına arzu edilen kod numaraları, kod ayar düğmeleri ile bağlanır. Uluslararası havacılıkta kullanılan kod numaralarından; 7600 Telsiz arızasını, 1200 Görerek  uçuşu (VFR) ifade eder. Kod numarası bağlandıktan sonra cihaz çalıştırıldığında kod numarası ile ilgili bilgiler hava trafik operatörünün radar ekranında belirir ve radar operatörü uçak ile ilgili bilgileri anında değerlendirir.

Hava Trafik Kontrol (Air Traffic Control "ATC") ekranı
(Ekran boyutu için fotoğrafın üzerine tıklayın)
5. ATIS:

İniş ve kalkış yapan uçakların yoğun olduğu meydanlarda Otomatik Terminal Bilgi Servisi (Automatic Terminal Information Service “ATIS”) meydan ve hava durumu ile ilgili bilgileri banttan yayınlayarak pilotları bilgilendirir.

Meydan ve hava durumu bilgilerinde herhangi bir değişiklik olduğunda, banttaki kayıt yeni bilgilerle değiştirilerek güncelleştirilir.

ATIS frekans bilgisi meydan alçalma plânlarında belirtilir.

NOT: Teknik kelimeler ve terimler hakkında geniş bilgi edinmek için http://www.havaciyiz.com/HavacilikTerimleri01.htm bağlantısını tıklayın.
Hazırlayan: Ercan Çetinerler
Kaynak: Kaynaklar Yurtdışı Sıra No.: 1, 2, 4, 7, 24 ve 63