Ben Kimim

 
 
 

TEPKİME YARDIMIYLA KALKIŞ

(JET ASSISTED TAKE OFF  "JATO")

 

JATO "Jet Assisted Take Off" (Tepkime Yardımıyla Kalkış) kelimelerinin ilk harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Bu kelime yerine "Rocket Assisted Take Off" (Roket Yardımıyla Kalkış) kelimelerinin ilk harflerinden oluşan RATO kısaltması da kullanılmaktadır. JATO kısaltmasındaki "Jet" kelimesi doğru olmamasına ve RATO kısaltmasındaki "Rocket" kelimesi tam olarak doğru olsa da, bu teknik günümüzde bile JATO olarak tanımlanmaktadır. Sistem kısaca, uçakların kalkış aşamasında küçük roketler kullanılarak motorların gücüne ek olarak geçici güç sağlanması olarak özetlenebilir. JATO/RATO, jet motorlarında ek güç sağlayan art yanıcı (Afterburner) sistem bulununcaya kadar savaş uçaklarında kullanılmıştır.

Uçak gövdesinin arka alt tarafına eklenen adaptörlere takılan katı yakıtlı küçük roket, aşağıdaki resimde de görüldüğü silindir şeklinde metalden ve silindirin üst tarafında silindir şeklinde metalden yapılmış eksozdan oluşmaktadır.

JATO Roketleri
Fotoğraf: Havaciyiz Com

Sistemin çalışması kısaca şu şekilde özetlenebilir. Uçağın gövdesinin arka alt kısmına önce adaptörü takılır. Daha sonra adaptörün üzerine teknik kitapçıktaki anlatıma göre JATO yerleştirilir ve kokpitteki ateşleme anahtarına bağlantısı yapılır. Uçak kalkışa başladıktan sonra, uçağın burun tekerleği yerden kesilirken JATO pilot tarafından ateşlenir. JATO'nun ateşlenmesiyle birlikte uçağın %100 devirle çalışan motorunun sağladığı güce ek olarak JATO'nun gücü de eklenir. Böylece uçağın özellikle sıcak havalarda kısa mesafeden güvenli bir şekilde kalkış yapması sağlanmış olur. JATO'nun işlevi tamamlandıktan sonra JATO ve adaptörü uçağın aerodinamik özelliğini bozduğu için pilot tarafından uygun bir yerde uçaktan bırakılır.

F-84G Uçağının JATO İle Kalkışı

Fotoğraf: Türk Hava Kuvvetleri Web Sitesi

JATO 1950'li yıllarda Türk Hava Kuvvetleri'nde F-84G, F-84F, F-84FQ ve RF-84F uçaklarında kullanılmıştır.

 

Hazırlayan: Ercan Çetinerler