Ben Kimim
 
 
 
ALETLİ İNİŞ SİSTEMİ
 (ILS)
 

1. GİRİŞ

Aletli İniş Sistemi (Instrument Landing System-ILS); bulut tabanının çok alçak, yağmur, kar ve sis gibi nedenlerle görüşün kısıtlı olduğu durumlarda iniş pisti uzantısında bulunan vericilerden yapılan yayınların, uçak kokpitinde bulunan göstergeler vasıtasıyla değerlendilerek uçağın pist başına hassas bir şekilde alçalmasını sağlayan seyrüsefer yardımcısıdır.

Aletle İniş Sistemi çalışmaları ilk olarak 1929 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde başlamıştı. Tamamen çalışan ILS sistemi 1932 yılında mucidi C. Lorenz AG şirketi tarafından Almanya'da Berlin - Tempelhof Havaalanı'nda tanıtıldı. Sivil Havacılık Örgütü 1941 yılında Aletle İniş Sistemi'nin altı noktada kurulmasına izin verdi. Aletle İniş Sistemi İlk olarak 26 Ocak 1938'de Washington DC'den Pensilvanya Pittsburgh'a uçmakta olan Central Airlines'e ait Boeing 247D uçağının kar fırtınasına yakalandığında ILS'i kullanarak yaptığı inişte kullanıldı. ILS kullanılarak yapılan ilk tam otomatik iniş 1964 yılı Mart ayında İngiltere'de Bedford Havaalanı'nda gerçekleşmiştir.

Fotoğraf: Pilotstories.net
Fotoğraf: Boldmethod.com

2. ALETLİ İNİŞ SİSTEMİ (ILS)

Aletle Uçuş Sistemi'nde Localizer ve Glide Slope'nin karmaşıklığı bazı sınırlamalara neden olur. Localizer büyük binalar ve hangarlar gibi sinyal yayın alanındaki engellere karşı hassastır. Düz olmayan veya eğimli arazilerde Glide Slope süzülme çizgisinde sapmalar olabilmektedir. Aletle İniş Sistemi'nin bir meydana kurulması ve faaliyete geçirilmesi yerleştirme kriterleri ve anten sisteminin karmaşıklığı nedeniyle maliyetli olabilmektedir.

Aletli İniş Sistemi'ni (ILS) kullanarak uçağın emniyetli bir şekilde alçalarak iniş yapması iki temel unsurun yardımıyla gerçekleşir. Birinci unsur pist uzantısında bulunan Localizer (Uçağın yanal konumu) ve Glide Slope (Süzülme eğimi/Uçağın dikey konum) ile VOR/DME (Çok yönlü istikamet/mesafe ölçüm) vericileri, ikinci unsur uçak kokpitinde bulunan göstergelerdir.

 

 a. Localizer, Glide Slope ve VOR/DME vericileri

 

 (1) Localizer (Yön gösterici) vericisi

Uçağın piste göre yatay konumunu gösteren sistemdir. VOR/ILS göstergesinde uçağın süzülme eğimi ile koordineli olarak çalışır. İki sistemden gelen yatay ve dikey veriler aynı göstergede iki ayrı ibreyle gösterilir. Uçağın süzülme eğimi ve piste olan yanal konumu pilot tarafından göstergede takip edilir. Göstergede yer alan bu iki veriye hassasiyetle uyulduğunda uçak pist başına sorunsuz ve emniyetle yaklaşmış olur.
Pist Uzantısında Yer Alan Localizer Anteni
Fotoğraf: Navigation Aids Equipment

Localizer cihazı 108 – 111.975 MHz frekans aralığında yayın yapar, menzili 25 Deniz Mili (46,3 kilometre) civarındadır.

Localizer cihazı 108 – 111.975 MHz frekans aralığında yayın yapar. Localizer iki ayar sinyalini 150Hz ve 90Hz olarak yayınlar. Birinci ayar sinyali pist merkez hattının sağında 150Hz, ikinci ayar sinyali pist merkez hattının solunda 90Hz'dir.

Localizer Sinyaline Göre Uçağın Konumunun Göstergede Görünümü
Fotoğraf: Navigation Aids Equipment

 

 (2) Glide Slope (Süzülme eğim açısı) vericisi

Glide Slope vericisi alçalma esnasında pilota uçağın dikey bilgisini, süzülme eğimi bilgisini sağlar. Verici pistin başlangıç noktasından itibaren 750 - 1.250 feet (228.6 metre - 381 metre) uzaklıkta yer alır. 329.3 - 335 MHz aralığında (UHF) yayın yapar. Bu sistemin +/- 0.5 derece hata payı vardır. Glide Slope sistemi pilota uçağın dikey konumunda rehberlik eder. Göstergenin süzülme eğimi göstergesi orta noktada olduğunda uçağın süzülmesinin normal olduğu anlaşılır.
Glide Slope Verici Anteni
Fotoraf: Wikipedia

 

 (3) VOR/DME (Çok yönlü istikamet/mesafe ölçüm) vericileri

VHF  frekans bandında çok yönlü telsiz yayını olarak bilinen VOR, uluslararası standartta orta ve kısa mesafe seyrüsefer yardımcısı olarak bilinir. VOR vericileri 108,00 – 117,95 frekansında (VHF) yayın yaparlar ve üç grupta sınıflandırılırlar.

Birinci grup;

Yüksek irtifa VOR’ı (High altitude VOR “HVOR”); 18.000 – 60.000 feet AGL (Altitude Ground Level/Yerden olan yükseklik) irtifa ve 100 NM (Nautical Miles)menzil,

İkinci grup;

Alçak irtifa VOR’ı (Low altitude VOR “LVOR”); 1.000 – 18.000 feet AGL (Altitude Ground Level/Yerden olan yükseklik)irtifa ve 40 NM (Nautical Miles) menzil,kinci grup;

Üçüncü grup;

Yaklaşma VOR’ı (Terminal VOR “TVOR”); 1.000 – 12.000 feet AGL (Altitude Ground Level/Yerden olan yükseklik) irtifa ve 25 NM (Nautical Miles) menzil olarak sınıflandırılmaktadır.

Ayrıca her VOR vericisi üç harften oluşan tanıtımını mors kodu ile yayınlar. Arzu edilen VOR istasyonunun bağlandığını anlamak için istasyonun mors kodu tanıtımı da kontrol edilir. Mors alfabesi ile tanıtım yayını Localizer vericisi tarafından yapılır. Glide Slope vericisi herhangi bir tanıtım kodu yayınlamaz. Bu nedenle ILS'in doğru istasyon olup olmadığı  Lacalizer vericisinden yapılan mors alfabesi yayını ile kontrol edilmektedir.
VOR/DME Verici Anteni
Fotoğraf: Wikipedia

 

 b. Uçak kokpitinde bulunan analog ve ışıklı göstergeler

Yukarıda özet olarak açıklaması yapılan Localizer. Glide Slope ve VOR/DME vericilerinin yayınladığı veriler uçak kokpitinin ön panelinde bulunan gösterge ve ışıklı ikazlarda yer alır. Uçağın pilotu bulut alt tabanının alçak, kar ve yağmur yağışı, sis gibi nedenlerle görüşün kısıtlı olduğu durumlarda gösterge ve ışıklı ikazları değerlendirerek uçağın iniş pistine hassas bir şekilde alçalmasını ve inişini sağlar.

 

 (1) Marker Beacon

Marker Beacon, alet iniş sisteminde (Instrument Landing System "ILS") pilota pist uzantısında bulunduğu uzaklığı belirten bir sistemdir. Alet iniş sisteminde üç tür Marker Beacon vardır.

Marker Beacon Işıklı Göstergesi

Outher Marker (OM):

Genel olarak pistin 3,5 ile 6 NM (Nautical Mile), normal olarak 3,9 NM (7,220 metre) uzantısında yer alır ve 3 watt gücünde bir vericisi vardır. Uçak Outher Marker vericisinin üzerine geldiğinde, kokpitte bulunan mavi renkli Outher Marker ışığı yanıp sönmeye başlar ve aynı anda sesli olarak pilotu uyarır.

Middle Marker (MM):

Middle Marker, Outher Marker gibi aynı sistemle çalışır ve pist uzantısının genel olarak 0,5 ile 0,8 NM, normal olarak 1,050 metre uzağında bulunur. Uçak Middle Marker vericisinin üzerine geldiğinde kokpitte bulunan sarı renkli lamba yanıp sönmeye başlar ve aynı anda sesli olarak pilotu uyarır.

Inner Marker (IM):

Inner Marker de, Outher ve Middle Marker ile aynı sistemde çalışır. Pist başlangıç noktasında bulunan Inner Marker bazı ILS yaklaşmalarda (II nci ve III ncü katagoriler) 200 feet AGL (Altitude Ground Level)'den daha az bir irtifada bulunan uçağın pilotuna karar verme noktasında bulunduğunu belirtir. Uyarı kokpitte bulunan beyaz renkli Inner Marker ışığının yanıp sönmesiyle ve aynı anda sesli olarak yapılır.

 

MARKER BEACON SES VE IŞIK KODLARI
MARKER SES KODU IŞIK RENGİ
OUTHER

—    —    —

 MAVİ
MIDDLE -    —    -    — SARI
INNER -     -     -     - BEYAZ
 

 

 (2) VOR/ILS göstergesi

Günümüzde VOR göstergesi hemen, hemen tüm uçaklarda bulunmaktadır. Bu gösterge uçağın VOR istasyonuna göre olan bilgilerini verir. Göstergede yer alan bu bilgiler uçağınızın VOR istasyonuna göre olan konumunu ve süzülüş eğimini hassas olarak gösterir. Uçağın süzülme eğimi istenen limitlerin dışına taşarsa göstergedeki kırmızı renkli Glide Slope bayrağı görünür ve pilota Glide Slope sisteminin kapandığını ikaz eder.

Aşağıda yer alan şemada uçağın VOR/ILS göstergesindeki beş farklı alçalma  türü gösterilmektedir. Ortadaki göstergede uçağın istikametinin ve süzülmesinin normal durumda (Localizer ve Glide Slope göstericileri "+" konumda) olduğunu görülmektedir. Sol üstte yer alan göstergede; uçağın pistin solunda ve süzülme eğiminin üstünde olduğunu, sağ üstte yer alan göstergede; uçağın pistin sağında ve süzülme eğiminin üstünde olduğu görülmektedir. Sol altta yer alan göstergede; uçağın pistin solunda ve normal süzülme eğiminin altında olduğunu, sağ altta yer alan göstergede uçağın pistin sağında ve normal süzülme eğiminin altında olduğu görülmektedir.

 

 (3) DME (Distance Measuring Equipment/Mesafe Ölçüm Cihazı)

Uçağın piste olan mesafe bilgisini Nautical Miles (Deniz Mili) cinsinden belirler. İrtifaya bağlı olmaksızın uçağın bulunduğu noktadaki eğimli mesafesini gösterir. DME bilgileri kokpitin ön panelinde yer alan ışıklı pencerede görünür.

DME Gösterge Kutusu

Kutuda yer alan rakamsal değerlerin açıklaması: Solda yer alan 3.3 rakamı uçağın Deniz Mili cinsinden piste olan mesafesini, ortadaki 116 rakamı uçağın knot değerinden süratini ve sağda yer alan 2 rakamı dakika cinsinden uçağın piste olan varış süresini göstermektedir.

Fotoğraf: allaboutairplanes.wordpress.com

DME Değerlerinin Şematik Görünümü

Şemanın açıklaması: 6000 feet irtifada uçan bir uçağın, piste olan 4 Nautical Miles (Deniz Mili) mesafesi DME'de eğimli olarak 4.1 Nautical Miles (Deniz Mili) ölçülmektedir.

Fotoğraf: allaboutairplanes.wordpress.com

3. ALETLİ İNİŞ SİSTEMİ'NDE ICAO KISTASLARI

İnilecek meydanda meteorolojik şartlar nedeniyle görüş mesafesinin çok düşük olduğunda uygulanacak usuller, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (International Civil Aviation Organization - ICAO) tarafından belirlenmiştir. Tüm ülkeler belirlenen bu kıstaslara uymaları ve uygulamaları zorunludur.

Aşağıdaki tabloda  Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'nün belirlemiş olduğu kıstaslar (ICAO Ek-6 Temmuz 2001, 9'uncu baskı) yer almaktadır.

ULUSLARARASI SİVİL HAVACILIK ÖRGÜTÜ (ICAO) ILS KISTASLARI TABLOSU

GRUP

SİSTEM ASGARİ DEĞERLERİ
KARAR YÜKSEKLİĞİ
(DH)
PİSTTE GÖRÜŞ MESAFESİ
(RVR)
CAT I 200 feet (60 metre)

200 feet'in (60 metre) altında olamaz

1525 feet'dan (550 metre) az veya yer görüş mesafesi 2440 feet'den (800 metre) az olmamalıdır.
CAT II 100 feet (30 metre)

200 feet'ten (30 metre) fazla, 100 feet'den az olmamalıdır

1065 feet'ten (350 metre) az olmamalıdır
CAT III A Sıfır

100 feet'ten (30 metre) az veya karar verme yüksekliği yok

610 feet'ten (200 metre) az olmamalıdır
CAT III B Sıfır

50 feet'ten (25 metre) az veya karar verme yüksekliği yok

150 feet'ten (50 metre) az olmamalıdır
CAT III C Sıfır

Karar verme yüksekliği yok

Yok

Karar yüksekliği: ILS iniş yapan pilotun inişe devam edip etmeyeceğine karar verdiği yükseklik ve yerdir. Karar noktasında yaklaşma ve pist ışıklarının görülmemesi durumunda pilot inişten vazgeçerek yeniden iniş dener. Bu inişte de pilot karar noktasında yeterli görsel referansa sahip değilse inişi iptal eder ve başka bir meydana yönelir.

Uçakların CAT sınıflandırması: Küçük uçaklar genellikle ILS uçuşları için CAT I'e uygun olarak donatılmışlardır. Pilot karar irtifasında barometrik sistemle çalışan altimetreden yararlanır. Daha büyük uçaklarda karar irtifasının belirlenmesinde uçuş ekibi uçuş kontrol sisteminden yararlanır. CAT II ve CAT III'de karar irtifasının belirlenmesi radar altimetresi verisiyle gerçekleştirilir. CAT III'de inişi gerçekleştirmek için otomatik iniş sistemi zorunludur.
 
Radar Altimetresi Barometrik Altimetre
 
4. ALÇALMA PLANLARI

Her havaalanının "Aletli Alçalma"da uygulanacak bir alçalma planı vardır. Ülkeler kendi havaalanlarına ait Alçalma Planı'nı Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'nün (International Civil Aviation Organization - ICAO) belirlemiş olduğu kurallara göre hazırlar.

İniş yapılacak meydana ait alçalma planında şu bilgiler yer alır:

- Meydan frekans bilgileri: ATIS (Otomatik Terminal Bilgi Servisi/Automatic Terminal Information Service), Yaklaşma Kontrol (Approach Control), Kontrol Kulesi (Control Tower) frekansları.

- Seyrüsefer cihaz bilgileri: ILS (Instrument Landing System), VOR (Very High Frequency Radio range), DME (Distance Measuring Equipment), ADF (Automatic Direction Finder), NDB (Non Directional radio Beacon) bilgileri.

- CAT grubu: Meydanda bulunan CAT I, CAT II, CAT III A, CAT III B, CAT III C gibi ILS ve Karar Yüksekliği (DH) bilgileri.

- RVR bilgileri: Meydanın CAT grubuna göre RVR (Runway Visual Range/Pistte Görüş Mesafesi) bilgileri.

- Şemalar: Dikey ve yanal şemalarla ILS alçalmada uyulması ve uygulanması gereken bilgiler.

- Hatalı alçalma: ILS alçalmasının hatalı olması durumunda uçulacak istikamet, irtifa ve rota bilgileri.

- Engeller: Meydan civarında bulunan televizyon kulesi, telsiz veya radyo verici anteni, binalar, tepeler gibi engellere ait yer ve yükseklik bilgileri.

- İniş pisti bilgileri: İnilecek meydana ait pistin yön, yükseklik ve hangi pist olduğuna dair bilgiler.
 

Aşağıda; Londra-Heathrow Uluslaarası Havalimanı'na ait alçalma planı yer almaktadır.
Londra-Heathrow Uluslararası Havaalanı'na Ait Alçalma Planı

5. SONUÇ

Aletle İniş Sistemi çalışmalarının başladığı 1929 yılından günümüze kadar gelişmesini sürdürmüştür. Çoğu ülkelerin havaalanlarında ve küçük büyük tüm uçaklarda ILS sistemi bulunmaktadır. Son yıllarda bünyesine Küresel Konumlandırma Sistemi de (Global Positioning System / GPS) eklenen ILS sistemi gelişmesini çağımızda da sürdürmektedir.

Hazırlayan: Ercan Çetinerler

 

Kaynak: Kaynaklar/Yurtdışı/Sıra No. 24, 48, 49,50