Wright kardeşlerin 17 Aralık
1903’de motorlu bir uçakla
gerçekleştirdikleri ilk
uçuşun ardından, uçağın
keşif (göz–fotoğraf
keşfi)/bombardıman
görevlerini yapabileceği ve
askeri açıdan büyük yararlar
sağlayacağı askeri
otoriteler tarafından çok
çabuk anlaşılmıştı. Önceleri
meydanlardan iniş ve kalkış
yapan uçaklar sonraki
yıllarda muharebe gemileri
ile kruvazörlerde keşif, top
atışlarının düzenlenmesi;
uçak gemilerinde bombardıman
ve deniz hedeflerini
torpillemek amacıyla
konuşlandırılmıştır. |
2. UÇAĞIN MUHAREBE GEMİLERİ VE
KRUVAZÖRLERDE KONUŞLANDIRILMASI: |
Radarın
henüz icat edilmediği Yirminci Yüzyıl'ın
başlarında, muharebe gemileri ve kruvazörlerin
en zayıf tarafı, açık denizde seyrederken normal
görüş alanının dışında kalan sahada ne olduğunun
bilinmemesiydi. Düşman gemilerinin bulunması
veya düşman gemilerinden kaçınma manevraları
için çok önemli olan bu eksiklik, uçakların
gemilerde konuşlandırılmasıyla çözümlenmişti. |
İlk
deniz uçağı olan "Le Canard" Fransız Henri Fabre tarafından Mart
1910 yılında geliştirilmişti. Aralık 1911'de
Fransız Deniz Kuvvetleri'ne ait Foudre gemisinde
deniz uçağı konuşlandırıldığı görülmüştür. Bu
nedenle Foudre, deniz uçağı konuşlandırılmış ilk
askeri gemi olarak bilinmektedir. Gemi
güvertesinde uçaklar için hangar ve denize inen
uçakları gemiye almak için vinç bulunuyordu.
Foudre 1912 yılında Akdeniz'de yapılan tatbikata
katılmış, Kasım 1913'de güvertesine deniz
uçaklarını fırlatmak için 10 metre uzunluğunda
özel bir bölüm eklenmişti. |
|
|
Test Edilen "Le Canard" Deniz Uçağı |
İlk
Deniz
Uçağı
Taşıyıcısı
|
Fransız
Kruvazörü "Foudre" |
|
Fotoğraflar: Wikipedia |
|
Birleşik Devletlerde deniz
uçağının kömür mavnasına
kurulmuş, yaklaşık olarak 85
feet (25,9 metre)
uzunluğundaki katapulttan
başarılı olarak fırlatılması
Kasım 1914 yılında Üsteğmen
Bellinger
tarafından gerçekleştirilmişti. Kısa bir süre
sonra Florida'da Deniz Havacılık uçuş eğitim
programı çalışmalarına başlanmıştı. Denemelerin
olumlu sonuçlanmasından sonra ilk katapult USS
Kuzey Carolina (ACR - 12) kruvazöründe 1915
yılında kurulmuştu. 5 Kasım 1915'de Deniz
Binbaşı Henry C. Mustin USS Kuzey Carolina
kruvazöründeki katapulttan Curtiss "AB-2"
deniz uçağı ile yaklaşık 50 knot (Deniz mili)
süratle başarılı bir fırlatma gerçekleştirmişti.
1916 yılında R-6 olarak bilinen katapult, biri
USS Seattle (CA
11) kruvazörü olmak üzere iki gemiye daha
eklenmişti. Ancak Birinci Dünya Savaşı nedeniyle
bu çalışmalarına son verilmiş, katapultlar
söküldükten sonra gemiler Atlas Okyanusu'nda
malzeme ve asker taşıyan konvoyları korumakla
görevlendirilmişti. 1920'de USS Langley
(AV-3) gemisine katapult takılarak çalışmalara
tekrar başlanmıştı. Mayıs 1922'de USS
Maryland (BB 46) muharebe gemisine sıkıştırılmış
havayla çalışan ve döner tabla üzerinde
istenilen yöne dönebilen katapult eklendi.
Böylelikle döner tabla üzerindeki katapult
geminin rotasında bir değişiklik yapılmadan
rüzgâr içine döndürülmekteydi. Bu
tarihten sonra teknolojiye paralel olarak katapultlar
devamlı gelişme göstermiştir. |
Muharebe gemileri ile hafif
kruvazörlerde konuşlanan
deniz uçakları katapultla
fırlatılarak uçuşuna başlar, görev bitiminde
kalkış yaptığı geminin yakınına iniş yapar,
sonra vincin altına yaklaşırdı. Geminin kıç
tarafında bulunan vinç uçağı denizden kaldırarak
gemideki özel bölümüne indirirdi. Uçuşlar,
deniz uçağının inişine engel olacak kadar büyük
dalga bulunmadığı
zaman yapılmaktaydı. |
Günümüzde, kruvazör ve fırkateynlerde irtibat ve
arama-kurtarma amacıyla helikopter
bulunmaktadır. |
3. UÇAĞIN DENİZALTIDA
KONUŞLANDIRILMASI: |
Almanya,
Alman Deniz Havacılık birliğinde görev yapan
Teğmen Lothar
von Arnauld de la Perière'nin düşüncelerini
uygulayarak uçak taşıyan denizaltı denemelerini
yapan ilk ulus olmuştur. |
Üsteğmen Walther Forstmann silahsız olan FF-29
deniz uçağında 12 kilogram bomba taşıyacak
şekilde değişiklik yaptırmıştı. Arnauld ve
Forstmann'ın düşüncesi; denizaltının
güvertesinde kalkış konumunda bulunan uçağı
hedef bölgesine yaklaştırarak menzilinin
arttırılmasıydı. U-12 denizaltısı 15 Ocak
1915'de güvertesinde kalkış konumunda olan bir
bomba yüklü FF-29 deniz uçağı ile Zeebrugge
üssünden ayrıldı. Limandan ayrılan 57 metre
uzunluğundaki küçük sahil devriye denizaltısının
güvertesinde bulunan FF-29 deniz uçağının
kanat genişliği 16,1 metre idi. U-12
denizaltısı denize açıldıktan sonra gemi
komutanı güvertede bulunan uçakla devam etmenin
güvenli olmayacağını anlamış ve acele olarak
deniz uçağını fırlatma emrini vermişti. |
|
Güvertesinde Deniz Uçağı Bulunan U -
12 Denizaltısı |
Fotoğraf: Wikipedia |
|
Arnauld ve Forstmann, çalışmalarının daha
da geliştirilmesi için Alman Deniz Kuvvetleri
Komutanlığı'na yeni öneriler götürmüş, ancak
öneriler teknik olarak uygulanamaz gerekçesiyle
kabul edilmemişti. Uzun menzilli denizaltıların
inşa edilmesine kadar bu çalışmalara ara
verilmişti. 1917 yılında uzun menzilli
denizaltıların güvertesine keşif uçuşu
yapabilecek, kısa zamanda sökülüp yeniden
kurulabilecek küçük deniz uçakları için hangar
yapılması düşünülmüşse de Birinci Dünya Savaşı
sona erdiğinden çalışmalar durdurulmuştu. |
1916
yılında HM E22 denizaltısı güvertesinde Sopwith
"Schneider" ve Sopwith "Baby" deniz uçakları
konuşlandırılmasına ait Alman Deniz
Kuvvetleri'nin yaptığı çalışmaların benzeri
İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri'nde de
görülmüştü. |
Bu
uygulamanın en olumsuz yanı ise deniz uçağı
konuşlandırılan denizaltının, güvertesinde uçak
bulunduğu zaman dalış yapamamasıydı. |
İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri 1928 yılında M
sınıfı denizaltılarından birine su geçirmez
hangar ve hidrolik sistemli, küçük deniz uçağı
fırlatabilen katapult ekleyerek M2 olarak
adlandırdığı denizaltıyı geliştirdi. Denizaltı
filonun önünde giderek deniz uçağını keşif
amacıyla uçuracaktı. M2 denizaltısı 26 Ocak
1932'de Bridport yakınlarındaki West Bay'da
katıldığı tatbikatta kaza sonucu batmış ve 60
denizci hayatını kaybetmişti. Bu kazadan sonra
İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri denizaltı uçak
gemisi çalışmalarına son vermişti. |
|
|
HMS M2 Denizaltısında
|
Pernall Peto
Deniz
Uçağının |
Katapult Üzerine
İndirilmesi |
|
HMS M2 Denizaltısından
|
Pernall Peto Deniz
Uçağının Fırlatılması |
|
Fotoğraf: Wikipedia |
Fotoğraf: Ship Wrecks Of Scotland.Com |
|
İkinci Dünya Savaşı
yıllarında Japonlar
denizaltıda bombardıman
uçağı konuşlandırma
çalışmalarından sonuç
almışlar ve bombardıman
uçağı taşıyan 47 denizaltı
üretmişlerdi. Bu
denizaltıların büyük bir
çoğunluğu bir uçak, bir kaç
tipteki denizaltıları iki
uçak ve dev I-400 sınıfı
denizaltıları üç uçak
taşıyordu. Japon
İmparatorluk Donanması
bünyesinde I-15 serisi
olarak adlandırılmış 20
denizaltı bulunuyordu. I-15
serisi denizaltılar hızlı ve
uzun menzilliydi. Yokosuka E14Y deniz uçağını
kumanda kulesinin önünde yer alan hangarda
taşıyor ve uçağı güvertedeki katapulttan
fırlatıyordu. |
I-13
ve I-14 tipi
denizaltılar iki Aichi M6A1 deniz uçağı taşıma kapasitesine
sahipti. M6A1 deniz uçakları 800 kg. bomba
taşıyorlardı.
|
I-400
denizaltısı 120 metreden
fazla uzunluğa sahipti
ve 6,500 ton
ağırlığındaydı.
Güvertesinde yer alan
hangarda üç Aichi M6A
uçağı bulunmaktaydı. I-400 denizaltısında
sekiz torpido tüpü, dört uçaksavar topu ve büyük
çaplı bir top bulunuyordu. Dünya etrafını 1,5
kez dönecek kadar yakıt deposu olan denizaltının
dört adet 3,000 beygir gücünde (2,2 MW) motoru
bulunmaktaydı. I-400 serisi denizaltı uçak
gemileri I 400, I-401 ve I-402
olmak üzere üç adet üretilmişti. Aichi M6A
uçakları; saatte 580 kilometre hızla 1,050
kilometre uçuyor ve 800 kilogram bomba
taşıyordu. Uçakların hangara sığabilmeleri için
kanatlar geriye katlanıyor, kuyruğun yatay ve
dikey kısımları da katlandıktan sonra uçak
pervane çapı kadar küçülmüş oluyordu. Mürettebat
üç M6A uçağını 45 dakikada uçuşa hazırlıyor ve
sonra uçaklar sıra ile denizaltının güvertesinde
bulunan 37 metre uzunluğundaki katapulttan
fırlatılıyordu. I-400 serisi denizaltılar,
nükleer denizaltılar üretilinceye kadar dünyanın
en büyük denizaltısı olarak unvanını korumuştur. |
|
|
Aichi M6A "Seiran" Deniz Uçağı |
I - 400 Denizaltısı |
Fotoğraf: Combinedfleet.Com |
Fotoğraf: Subsim.Com |
|
Denizaltılarda konuşlanan deniz uçakları da,
muharebe gemisi ve kruvazörlerde olduğu gibi
katapulttan fırlatılır, görev bitiminde
denizaltının yakınına inerdi. Daha sonra deniz
uçağı denizaltıdaki vinçle güverteye alınır,
oradan da hangara götürülürdü. Aradaki tek fark
denizaltıdan kalkış yapan deniz uçağının keşif
görevine ek olarak bombardıman görevini de
yapmasıydı. Uçuşlar, deniz uçağının inişine
engel olacak kadar büyük dalga bulunmadığı zaman
yapılmaktaydı. |
Uçak
gemisi; denizde aylarca
seyreden, uzun
mesafelere gidebilen ve
üzerinde düzinelerce
sabit ve döner kanatlı
uçak taşıyabilen, gezici
hava üssü olarak
tasarlanmış bir savaş
gemisidir. |
Birinci Dünya Savaşı'nda uçak
gemileri: |
Havacılık
tarihinde uçak gemisinden yapılan dünyanın
ilk hava saldırısı Eylül 1914'de Çin'de Kiaochow
Körfezi'ndeki Tsingtao muharebesinde Japon
İmparatorluk Donanmasına ait deniz uçağı taşıyan
Wakamiya gemisindeki Japon deniz uçakları
tarafından yapılmıştı. Dört Maurice Farman deniz
uçağı Almanların iletişim ve komuta merkezlerini
bombalamış ve bir Alman mayın dökme gemisinde
hasar meydana getirmişti. Tsingtao
Yarımadası'ndaki hava saldırıları Eylül ayından
Almanların teslim olduğu 6 Kasım 1914'e kadar
devam etmişti. Batı Cephesi'nde ilk hava
saldırısı İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetlerine
ait deniz uçağı taşıyıcısı HMS Engadine, HMS
Riviera ve HMS Empress gemilerine ait 12 deniz
uçağı ile 25 Aralık 1914'de Cuxhaven'deki Zeplin
üssüne yapılmıştır. Bir Alman savaş gemisinin
hasar görmesine rağmen hava saldırısı başarıyla
tamamlanamamıştı. Buna rağmen gemilerde
konuşlandırılan deniz uçaklarının yapacağı hava
saldırılarının önemi anlaşılmıştı. |
|
Japon İmparatorluk Donanması'na Ait
|
Wakamiya Deniz Uçağı Taşıyıcı Gemisi |
|
Fotoğraf: Wikipedia |
|
HMS
Ark Royal 5 Eylül 1914'de denize indirilmişti.
Ticari gemi olarak inşasına başlanmış, daha
sonra deniz uçakları için hangar ve uçak
fırlatma için özel bölüm eklenerek uçak gemisine
dönüştürülmüştü. Çanakkale Savaşı'nda İngiliz,
Anzak ve Fransız kuvvetlerine destek sağlamak
üzere 1 Şubat 1915'de denize açılmış ve Mayıs
1915'e kadar bu görevine devam etmişti. HMS Ark
Royal Mondros Ateşkes Anlaşması'nın imzalandığı
30 Ekim 1918 tarihine kadar Doğu Akdeniz'de
görev yapmıştı. Ocak 1918'de HMS Ark Royal'a ait
iki Sopwith "Baby" uçağı Yavuz kruvazörünü
bombalama girişiminde bulunmuştu. |
|
|
HMS Ark Royal |
Deniz
Uçağı Taşıyıcı Gemisi |
|
HMS Ark Royal Deniz
Uçağı Taşıyıcı
Gemisinden |
Vinçle Denize İndirilen
Sopwith "Baby" |
Deniz
Uçağı |
|
Fotoğraf: Naval History.Net |
Fotoğraf: Çanakkale Hava Savaşları |
|
İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri'nde görevli
Filo Komutanı Edwin H. Dunning 2 Ağustos 1917'de
Sopwith "Pup" uçağı ile Scapa Flow'da hareket
halindeki HMS Furious uçak gemisine iniş yapan ilk
pilot olmuştu. Dunning bu inişten beş gün sonra, 7
Ağustos 1917'de HMS Furious uçak gemisine iniş
yaparken geçirdiği kazada yaşamını yitirmişti. |
|
|
Filo Komutanı Dunning'in |
Sopwith "Pup" Uçağı İle |
HMS Furious Uçak Gemisine İnişi |
|
Filo Komutanı Dunning'in |
Sopwith "Pup" Uçağı İle |
HMS Furious'a Hayatını
Kaybettiği İnişi |
|
2 Ağustos 1917 |
5 Ağustos 1917 |
Fotoğraf: Wikipedia |
Fotoğraf: Royal Navy Mad.Uk |
|
Birinci Dünya Savaşı'nda uçak gemilerine ait
uçakların yaptığı hava saldırılarının en
başarılı olanı, 19 Temmuz 1918'de HMS Furious
uçak gemisinden kalkan yedi Sopwith "Camel"
uçağının 2x23'er kilogram bomba yüküyle
Tondern'deki Alman zeplin üssüne yaptığı
saldırıydı. Saldırıda birçok zeplin ve balon
imha edilmişti. Görev bitiminde uçaklardan ikisi
uçak gemisinin yakınında denize inmiş, diğer beş
uçak Danimarka'ya yönelmişti. |
Birinci ve İkinci Dünya Savaşı
arasında uçak gemilerinin gelişimi: |
İlk
uçak gemisi İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri'ne
ait 1918 yılında tamamlanan HMS Argus'dur.
İnşasına önce ticari gemi olarak başlanmış,
ancak savaş nedeniyle daha sonra uçak
gemisine dönüştürülmüştü. Uçakların iniş ve
kalkış yapması için güvertesi baştan sona düz
olarak inşa edilen HMS Argus 18 uçak taşıyordu. |
Birleşik Devletlerin ilk uçak gemisi Kasım
1927'de tamamlanan USS Saratoga'taydı. USS
Lexington uçak gemisi bir ay sonra, Aralık
1927'de hizmete girmişti. Her iki gemi de ağır
kruvazörden uçak gemisine dönüştürülmüştü ve 91'er
uçak taşıyordu. |
Japonya'da uçak gemisi çalışmaları 1919 yılında
başlamış ve 26 uçak taşıyan Hōshō uçak gemisi
Aralık 1922'de hizmete girmişti. |
1930'lu yılların
sonuna
gelindiğinde
dünya
donanmalarındaki
uçak
gemilerinde;
küçük, tek
motorlu, az yer
kaplaması için
kanatları
katlanabilen
torpido
bombardıman,
keşif ve pike
bombardıman
uçakları
bulunuyordu. |
|
USS Saratoga (CV-3) Uçak Gemisi |
Fotoğraf: History Navy.Mil |
|
|
|
Nakajima B5N "Kate" |
Torpido Bombardıman Uçağı |
|
Douglas "SBD Dauntless" |
Pike
Bombardıman Uçağı |
|
Fotoğraf: Acmp.Co |
Fotoğraf: Acmp.Com |
|
İkinci Dünya Savaşı'nda uçak gemileri: |
Uçak
gemileri İkinci Dünya Savaşı'nda önemli rol
oynamışlardı. İkinci Dünya Savaşı başladığında
İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri Alman ve
İtalyan donanmalarına göre yedi uçak gemisi ile
sayısal bir üstünlüğe sahipti. Ancak uçak
gemilerinin diğer savaş gemilerine göre güvenlik
açığı bulunuyordu. 8 Haziran 1940 tarihinde Norveç'de
Alman muharebe gemileri
Scharnhorst ve
Gneisenau
tarafından top menzili içinde tespit edilen HMS
Glorious uçak gemisi kolayca batırılmıştı. Ancak, uçak
gemilerinin bu güvenlik açığına rağmen elde
ettikleri başarı, savaş gemilerine kıyasla daha
fazla olmuştu. İtalyan savaş gemilerinin demirli
bulunduğu önemi büyük Taranto deniz üssüne HMS
Illustrious uçak gemisinden kalkan 21 Fairey
"Swordfish" torpido bombardıman uçağı ile
yapılan hava saldırısında altı muharebe
gemisinden biri kullanılamaz hale getirilmiş,
ikisi hasar görmüştü. Ayrıca, 59 İtalyan
denizcisi hayatını kaybetmiş, 600 İtalyan
denizcisi yaralanmıştı. Hava saldırısında iki
Fairey "Swordfish" torpido bombardıman uçağı
düşürülmüş, iki pilot hayatını kaybetmiş ve iki
pilot İtalyanlar tarafından esir
alınmıştı.Taranto Hava Saldırısı sayfası için
tıklayın. |
|
Fairey "Swordfish" Torpido
Bombardıman Uçağı |
Fotoğraf: History Sandiego.Edu |
|
İngilizlerin 12 Kasım 1940'da Taranto'ya torpido bombardıman
uçakları ile yaptıkları hava saldırısından
etkilenen Japonlar, Birleşik Devletler Büyük
Okyanus filosunun Hawai'de bulunan Pearl Harbor
limanına hava saldırısı planlıyorlardı.
Taranto'ya göre sığ bir liman olan Pearl
Harbor'a uçaktan bırakılacak torpidolar üzerinde
gerekli değişiklik ve denemeleri yapılmıştı.
Pearl Harbor'a altı uçak gemisinden kalkan
torpido bombardıman, pike bombardıman, paralel
bombardıman ve av uçaklarından oluşan toplam 350
uçak ile 7 Aralık 1971'de yapılan saldırıda
Birleşik Devletlerin Büyük Okyanus Filosu'na
büyük hasar verilmişti. Pearl Harbor Hava Saldırısı
sayfası için
tıklayın. |
Midway Adalarında 4-7 Haziran 1942'de Birleşik
Devletler ve Japon İmparatorluk Donanmaları
arasında yapılan savaşın sonucu uçak
gemilerinden kalkan uçaklar tarafından
belirlenmişti. Midway Savaşı'nda Birleşik
Devletler bir, Japon İmparatorluk Donanması dört
uçak gemisi kaybetmişti. Bu savaştan sonra Japon
İmparatorluk Donanması'nın Büyük Okyanus'daki
etkinliği büyük ölçüde kaybolmuştu. Midway
Savaşı sayfası için
tıklayın. |
Birleşik
Devletler uçak gemilerinden kalkan uçaklar Japon
imparatorluk Donanması'nın en büyük savaş
gemilerinden olan Musashi'yi 24 Ekim 1944'de
Filipinler'de, Yamato'yu 7 Nisan 1945'de
Okinawa'da bombalayarak batırmıştı. |
Uçak
gemilerinin İkinci Dünya Savaşı'nda oynadığı
etkin rol, muharebe gemilerinin gözden düşmesine
ve yapımının sona ermesine neden olmuştu. Uçak
gemileri, jet uçaklarının hizmete girmesiyle
büyük ölçüde gelişme göstermiştir. Gemi ekseni
boyunca yer alan uçuş güvertesi yerini açılı,
ortalama 300 metre uzunluğunda güverteye
bırakmış, buhar gücüyle çalışan katapultların
sayısı arttırılmıştır.
Güvertenin sağ tarafında yer alan komuta
köprüsünde uçak gemisi ve uçakların iniş -
kalkışı yönetilmekte, en üstte yüzey arama ve
hava arama radarları bulunmaktadır. Uçak gemisi
nükleer reaktörden aldığı güçle denizde uzun
süre kalabilmekte ve üzerinde ortalama 100 jet
uçağı bulunmaktadır.
|
|
USS Nimitz (CVN-68)
Uçak Gemisi |
Fotoğraf: Navy Mil |
|
Günümüzün modern
uçak gemileri
üzerinde
bulundurduğu
modern jet
uçaklarıyla,
silah ve
elektronik
sistemleriyle
gezici, çok
etkin bir hava
gücüdür. |
Hazırlayan Ercan ÇETİNERLER |
Kaynak: Kaynaklar / Yurdışı / Sıra No.: 16, 24
ve 41 |
|
|